مجلس اول؛ از تشکیل مقدمات احزاب تا تدوین «نظامنامه انتخابات»
تاریخ انتشار: ۲۶ اسفند ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۴۶۱۱۳۹۵
مجلس اول در عمر کوتاه خود به مدت یک سال و هشت ماه و هفده روز توانست تصویر یک مجلس موثر و مفید را به عنوان نخستین تجربه پارلمان در ایران بر برگ‌های تاریخ ترسیم کند و در نهایت مظلومیت به خاک و خون کشیده شد. خبرگزاری میزان - بیش از ۱۱۰ سال است که از پایه ریزی حاکمیت قانون در ایران می‌گذرد. دوران قانون و قانون گذاری در ایران فراز و نشیب‌هایی داشته است و در اعصاری نظیر دوران حاکمیت عناصر قاجار و پهلوی عملا ترتیبات قانونی منبعث از اراده مردم تحت امیال و خواسته‌های شاهان فاسد و وابسته به بیگانه قاجار و پهلوی در می‌آمد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
تحریریه سیاسی خبرگزاری میزان در همین زمینه ۹ بُرش از کتاب «آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران» که به همت «مرکز پژوهش‌های مجلس» گردآوری شده است را منتشر می‌کند.
(دوره اول- ۱۴ مهرماه ۱۲۸۵ تا ۲ تیرماه ۱۲۸۷ ش)
مقدمه
مجلس شورای ملی مدت هفتاد و دو سال در تاریخ معاصر ایران حضور دارد. از نخستین مجلس در انقلاب مشروطیت به تاریخ (۱۴ مهرماه ۱۲۸۵ ش)، تا پایان بیست و چهار دوره اجلاس در تاریخ ۱۸ بهمن ماه ۱۳۵۷ ش، در مجموع تعداد ۵۵۸۶ مصوبه قانونی درمجالس بیست و چهارگانه به تصویب رسیده است.
پیشگفتار
انقلاب مشروطیت ایران در تشکیل مجلس شورای ملی تجلی یافته و مهمترین ثمره آن ایجاد پارلمان، در ایران است. بدین ترتیب مجلس به عنوان نماینده و مدافع حقوق مردم در برابر استعمار و استبداد برپا شد.
استعمار امپراتوری روس، در شمال و بریتانیا، در جنوب و استبداد دیوان و دربار شاه هر دو سبب ویرانی و بی‌سامانی ایران بود. در این طوفان دیرپا، خانه ملت پناهی پایدار می‌بود. این گزارش، بررسی اجمالی نخستین پارلمان ایران و تاریخ دوره اول مجلس شورای ملی است.
انتخابات مجلس دوره اول
فرمان مشروطه به وسیله مظفر الدین شاه امضا شد (چهارده جمادی الثانی ۱۳۲۴ ه. ق) مشروطه خواهان پس از سال‌ها مبارزه و انتظار تلاش کردند که هر چه زودتر انتخابات را عملی ساخته، مجلس را برپا دارند.
مشروطه خواهان نظامنامه‌های انتخابات پارلمانی کشور‌های اروپایی را در چند مورد، ترجمه کرده و با استفاده از مفاد آن نظامنامه‌ای برای انتخابات اولین مجلس استنتاج کردند.
تدوین نظامنامه انتخابات پس از اختلافات بسیار میان خود مشروطه خواهان و نیز با مستبدین که تلاش داشتند مجلس را به شورای دولتی تبدیل نمایند، به گونهای تهیه شد که انتخابات طبقاتی باشد. در این نظامنامه طبقات و اصناف معین نمایندگان خود را برای عضویت درمجلس معرفی می‌کنند. با این حال انتخابات مجلس اول به سختی پیش می‌رفت و تا ماه‌ها پس از آغاز مجلس نمایندگان معرفی و از شهرستان‌های سراسر کشور وارد مجلس می‌شدند. شاهزادگان نیز مدتی معرفی نمایندگان خود را به تعویق انداختند. در نظامنامه انتخاباتی انتخاب کنندگان به شش طبقه تقسیم شدند. شاهزادگان قاجار، اعیان واشراف، علما و طلاب، ملاکین وفلاحین، تجار و اصناف.
طبق قانون انتخابات تعداد وکلا ۱۶۰ نفر تعیین شده و تا ۲۰۰ نفر قابل افزایش بود. مجلس می‌توانست با حضور شصت و یک نفر، به تعداد نمایندگان تهران افتتاح شود و این امر برای تسریع در تشکیل مجلس بود. شرایطی که برای رای دهندگان در نظامنامه انتخابات تعیین شده داشتن مالکیت، با ارزش هزار تومان و مکان کسب برای اصناف بود. انتخاب شوندگان می‌باید شرایط تابعیت ایران، با سواد بودن، معروفیت محلی، نداشتن شغل دولتی و حداقل ۳۰ سال و حداکثر هفتاد سال سن را دارا باشند. انتخابات در تهران مستقیم و یک مرحله‌ای بود، اما در شهر‌های دیگر در دو مرحله انجام می‌گرفت.
فراکسیون‌ها و جریان‌هاس سیاسی در مجلس اول
در نخستین دوره مجلس وکلا به دو دسته تقسیم می‌شوند. نیمی از اعضای مجلس نمایندگان اصناف بودند که عمدتا از امور سیاسی دور و بی اطلاع بوده و در سیاست‌های مجلس تاثیری نداشتند. تنها آرای آن‌ها محاسبه می‌شد و حضورشان در بسیاری موارد اتلاف وقت مجلس را سبب می‌شد. نیمی از نمایندگان مشروطه خواه، شامل رجال سیاسی و علما و روحانیون بودند که اندیشه و اقدامات آنان سیاست مجلس را تعیین می‌کرد و دیگر وکلا به آنان تاسی داشتند.
مجلسیان به دو گروه تندرو و معتدل تقسیم می‌شدند و تعدادی از سیاستمداران متمایل به مستبدین نیز حضور داشتند. مقدمات تشکیل احزاب در جریان دوره اول مجلس فراهم آمد، اقلیت تندرو مجلس به زعامت تقی‌زاده و وکلای انجمن تبریز حزب دمکرات را در دوره دوم مجلس تشکیل داد.
این حزب که بعد‌ها با نام اجتماعیون عامیون فعالیت داشت به مبانی سیاسی سوسیال دمکراسی اروپا گرایش داشت. مظفرالدین شاه حدود دو ماه پس از تشکیل مجلس در تاریخ ۱۸ دی ماه ۱۲۸۵ خورشیدی در گذشت و محمد علی شاه که مدتی قبل از تبریز به تهران آمده و عملا امور سلطنت را به عهده داشت ده روز بعد تاجگذاری کرد.
کارنامه مجلس اول
پس از انتخابات هیئت رئیسه نمایندگان قسم نامه به امضا رسانیدند.
در اولین جلسات مجلس کمیسیونی برای تهیه نظام نامه مجلس انتخاب شد. تدوین قانون اساسی به کمیسیون دیگری واگذار شد، در اوایل دوره دولت لایحه‌ای برای استقراض بیست کرور تومان وام از دولتین روس و انگلیس به مجلس تقدیم کرد مجلس پس از مذاکرات، لایحه را رد کرد و اجازه دریافت وام را به دولت نداد در نتیجه کشمکش میان مجلس و دولت بیشتر شد.
اهم مصوبات دوره اول مجلس شورای ملی
مصوبات مهم در دوره اول مجلس شورای ملی شامل موارد زیر است:
۱. قانون اساسی به اسم نظامنامه اساسی مشتمل بر (۵۱) اصل، در ۱۴ ذیقعده ۱۳۲۴ هجری – قمری برابر با ۸ دی ماه ۱۲۸۵ هجری شمسی برابر با ۳۰ دسامبر ۱۹۰۶ میلادی به امضای مظفر الدین شاه رسید.
۲. متمم قانون اساسی در (۱۰۷) ماده در تاریخ پانزدهم مهرماه ۱۲۸۶ هجری شمسی به امضای محمد علی شاه رسید (اکتبر ۱۹۰۷ میلادی)
۳. قانون بلدیه، (در تاریخ ۱۲ خرداد ماه ۱۲۸۶ شمسی تصویب شد.
۴. قانون آزادی مطبوعات شامل (۵۲) ماده و «۱» بند (در تاریخ ۱۸ بهمن ۱۲۸۶ شمسی به تصویب رسید).
۵. قانون تشکیلات ایالات ودستور کار حکام در (۴۵۹) ماده و (۲۷۶) بند و (۴۶) تبصره ضمیمه (در تاریخ ۲۷ آذرماه ۱۲۸۶ شمسی تصویب شد).
۶. قانون انجمن‌های ایالتی وولایتی در (۱۲۲) ماده و (۳) تبصره و (۳۸) بند و ۵ ردیف (در تاریخ اول اردیبهشت ماه ۱۲۸۶ شمسی به تصویب رسید).
۷. قانون نظامنامه داخلی در (۹۰) ماده در تاریخ ۲۹ مهرماه ۱۲۸۵ شمسی تصویب شد).
۸. قانون وظایف در (۱۰) ماده در تاریخ اول اردیبهشت ماه ۱۲۸۷ شمسی.
۹. قانون رشوه و مجازات آن (در تاریخ ۲۰ اسفند ماه ۱۲۸۵ شمسی تصویب شد.
۱۰. قانون انجمن‌های تجارتی (در تاریخ اسفند ماه ۱۲۸۷ تصویب شد.
۱۱. قانون نواقل بلدی.
۱۲. قانون تعیین مقرری دربار سلطنتی.
۱۳. قانون عدلیه که شور شد، ولی تمام نشد (دردوره دوم مجلس به انجام رسید).
۱۴. قانون ممیزی علمی (در سال ۱۳۲۵ هجری شمسی تصویب شد).
۱۵. تصویب پروگرام کابینه سپهدار اعظم.
بمباران مجلس
مجلس اول در عمر کوتاه خود به مدت یک سال و هشت ماه و هفده روز توانست تصویر یک مجلس موثر و مفید را به عنوان نخستین تجربه پارلمان در ایران بر برگ‌های تاریخ ترسیم کند و در نهایت مظلومیت به خاک و خون کشیده شد.
مجلس پیش از پایان دو سال دوره قانون خود در تاریخ دوم تیرماه سال ۱۲۸۷ شمسی به توپ بسته شد وکلای مبارز مجلس به شهادت رسیده و محبوس شدند و دوره اول مجلس شورای ملی منحل شد.
(روز که مجلس به توپ بسته شد)
جنگ در بهارستان
روز دوم تیرماه سال ۱۲۸۷ شمسی در بهارستان چند اراده توپ در مقابل مجلس مستقر شد. جنگ با شلیک تیر تفنگ آغاز شد و باغ و عمارت مجلس به توپ بسته شد. در گیری شدید میان قوای قزاق و سایر تفنگداران دولتی به فرماندهی روس‌ها و مدافعان مجلس که در ساختمان مسجد سپهسالار و عمارت مجلس سنگر گرفته بودند مبدل به جنگی سخت شد. چون توپ به مجلس باریدن گرفت وکلا از عمارت خارج شده در باغ پناه گرفتند و به مدافعان دستور دادند تا مقاومت را پایان دهند. همه متفرق و متواری شدند نمایندگان مجلس یا دستگیر و در باغشاه حبس شدند یا متواری گشتند. دوره‌ای که در تاریخ معاصر ایران به عنوان استبداد صغیر نامیده شده ازدوم تیرماه سال ۱۲۸۷ شمسی با به توپ بستن مجلس شورای ملی از سوی قوای محمد علی شاه و برچیده شدن مشروطیت آغاز شد و حدود سیزده ماه پس از آن در روز ۲۴ تیرماه سال ۱۲۸۸ شمسی با فتح تهران به وسیله مشروطه خواهان پایان یافت.
دولت‌ها در دوره اول مجلس
در مدت عمر کوتاه مجلس اول در مجموع نه کابینه دولت تشکیل وبه مجلس معرفی شد:
۱. کابینه میرزا نصرالله خان نایینی – مشیر الدوله (پیرنیا)؛
۲. کابینه میرزا سلطانعلی خان وزیر افخم
۳. کابینه میرزا علی اصغر خان اتابک- امین السطان
۴. کابینه میرزا احمد خان مشیر الدوله
۵. کابینه میرزا ابوالقاسم ناصر الملک همدانی (قراگوزلو)
۶. کابینه حسینقلی خان نظام السطله مافی
۷. کابینه دوم نظام السطلنه مافی
۸. کابینه سوم نظام السطلنه مافی
۹. کابینه میراز احمد خان مشیرالدوله. بیشتر بخوانید: پرونده بودجه ۱۴۰۱ بسته شد/ بودجه سال آینده؛ شفاف ساز و حامی محرومان
انتهای پیام/
برچسب ها: مجلس شورای اسلامی تاریخ مجالسمنبع: خبرگزاری میزان
کلیدواژه: مجلس شورای اسلامی تاریخ مجالس دوره اول مجلس شورای ملی نظامنامه انتخابات مشروطه خواهان کابینه میرزا تیرماه سال مجلس اول بسته شد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mizan.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری میزان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۱۱۳۹۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
همه سلایق سیاسی در مجلس دوازدهم حضور دارند
به گزارش خبرنگار مهر، «غلامحسین رضوانی» نماینده مجلس یازدهم و نامزد راه‌یافته به دور دوم انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت لیست انتخاباتی شورای ائتلاف (شانا) در دور اول اظهار کرد: خوشبختانه تعداد افرادی که از سرتاسر کشور در دور اول انتخاب شدند به حدی است که مجلس بعدی به موقع تشکیل خواهد شد. من یکی از کاندیدهای ائتلاف شانا و پایداری هستم و به عنوان یکی از اعضای شورای مرکزی پایداری، کاندیدای انتخابات شدم و به دور دوم راه یافتم؛ هر انتخابی که مردم کنند باید مورد تأیید بنده قرار بگیرد.
وی افزود: لیست ۳۰ نفر که مورد اتفاق نظر شانا و پایداری قرار گرفت، در راستای وحدت نیروهای انقلاب شکل گرفت؛ از ابتدا معتقد بودیم برای اینکه وحدت، محتوایی و عمیق باشد و خدای‌ناکرده شکلی نباشد، لازم است که گروه‌های انقلابی و طرفدار نظام جمهوری اسلامی که در مقاطع مختلف گاهی اصولگرا و ارزشی نامیده شدند، باید مراحلی را طی کنند تا به وحدت مورد نظر برسند.
این نامزد انتخابات مجلس دوازدهم گفت: حداقل وحدت، این است که یکدیگر را تخریب نکنند و در مرحله دوم، لازم و ضروری است برای اینکه وحدت آرمانی و عقیدتی باشد؛ راجع به معیارها و موازین اتفاق نظر شود و در مرحله بالاتر این است که در مصادیقی به اشتراک برسیم و به لیست سی نفره برسیم.
وی افزود: در همه مراحلی که مذاکراتی صورت گرفت سعی کردیم این چارچوب‌ها و مصادیق مورد نظر ما باشد و به این صورت نباشد که با آرمان‌گرایی افراطی، واقعیت‌ها را نادیده بگیرم. به هر حال این توافق حاصل و این لیست درست شد. ما نهایت سعی را کردیم به خصوص در مواضع سلبی تلاش شد در میان افراد لیست، کسانی نباشند که ضعف‌های عمده داشته باشند و ارزیابی من این است که در زمینه سلبی، توفیقات بزرگی داشتیم.
رضوانی در پاسخ به سوالی به مهمترین موضوعات و اقدامات انجام گرفته در مجلس یازدهم اشاره کرد و گفت: در مجلس یازدهم ما توفیقاتی در زمینه تدوین قوانین مورد نیاز و در زمینه نظارت‌ها و همچنین در زمینه بعضی موارد که قانون داشتیم اما قانون به اندازه کافی مشکل‌گشا و رهگشا نبود، داشتیم.
وی افزود: مشخصاً قانون رفع تحریم‌های ظالمانه که به «قانون راهبردی» معروف شد و مورد تمجید و تأیید رهبر انقلاب قرار گرفت و فرمودند که این قانون، کشور را از تحیر درآورد. چون قبلاً کلی‌گویی‌هایی می‌شد اما وقتی به محتوا نگاه کردیم، تحریم‌ها نه تنها برداشته نشده بود بلکه چند برابر شد.
قانون راهبردی در مجلس یازدهم باعث شد کمتر در «چنبره فریب دشمن» قرار بگیریم
رضوانی تصریح کرد: خوشبختانه یکی از کارهای مهم مجلس یازدهم، تصویب همین قانون رفع تحریم‌های ظالمانه بود. الحمدالله ما ثمراتش را دیدیم اگرچه دشمن دست از دشمنی برنداشت اما حداقل این بود که ما کمتر در چنبره فریب دشمن قرار گرفتیم و به خواست خدا توانستیم این ترفندهای فریبکارانه دشمن را به حاشیه برانیم.
نامزد راه یافته به دور دوم انتخابات مجلس دوازدهم اظهار کرد: در سایر موارد نیز قوانینی در مجلس یازدهم تصویب شد؛ مانند تسهیل مجوزهای کسب و کار، مالیات بر خانه‌های خالی، مالیات بر اتومبیل‌های لوکس و مالیات بر عایدی سرمایه از دیگر اقدامات مثبت بود.
رضوانی با اشاره به مهمترین اولویت‌های مجلس دوازدهم اظهار کرد: معتقدم در مجلس آینده مهمترین کار ما این است که به نظارت بر اجرای قوانین بپردازیم و با نظارت درست، مانع از تخطی از قوانین شویم و به موقع با ابزار نظارتی وارد شویم و مقرر کنیم آنگونه که گفته شده است، مجریان در راستای اجرای قوانین عمل کنند.
وی افزود: البته در این راستا باید توجه داشته باشیم که در مواردی به خصوص مبارزه با مفاسد اقتصادی که چند دهه مورد تاکید رهبر انقلاب است، مجلس آینده باید نقش ویژه ایفا کند؛ به گونهای نباشد کسانی که مفسد اقتصادی یا مفسد سیاسی و مفسد عقیدتی و فرهنگی هستند، بتوانند به ارکان بالای نظام دستیابی داشته باشند.
رضوانی افزود: اگر هم کسانی قبلاً به این مسؤولیت‌ها راه یافته‌اند با نظارت درست، قانونی و با پافشاری بر موازین قانونی باید از مصادر امور برکنار شوند و جای آن‌ها، افراد صالح عهده‌دار مسؤولیت شوند. افرادی که دغدغه معیشت مردم را ندارند و بخواهند با انگ‌زدن به طرفداران معیشت مردم، آن‌ها را از صحنه خدمتگزاری برانند، نباید عهده‌دار مسؤولیت شوند.
همه سلایق سیاسی در مجلس دوازدهم حضور دارند
وی با اشاره به وضعیت آرایش سیاسی مجلس دوازدهم، گفت: مردم بسیار تعیین‌کننده هستند اما بعضی به دنبال این هستند که القا کنند مردم نقش ندارند و نقش مردم نادیده گرفته می‌شود؛ اگرچه در مجلس یازدهم همه طیف‌های سیاسی حضور داشتند اما بعضی از این طیف‌های سیاسی می‌گویند همیشه ما باید اکثریت را داشته باشیم و اگر نداشته باشند، وانمود می‌کنند که اصلاً حضور ندارند.
رضوانی اضافه کرد: خوشبختانه در همه مجالسی که ما داشتیم از جمله در همین مجلس یازدهم، همه سلایق سیاسی در آن حضور داشتند. بنابراین فضای مجلس دوازدهم از نظر اینکه کسانی در آن مدعی نخواهند شد که ما حضور نداریم، یک مقدار نسبت به مجلس فعلی، بهتر خواهد شد.
نامزد راه یافته به دور دوم انتخابات مجلس دوازدهم گفت: همه سلایق سیاسی در مجلس دوازدهم حضور دارند و ما طبیعتاً انتظار داریم که گفت‌وگوهای درون مجلس، قوی‌تر و محکم‌تر و سازنده‌تر باشد و ان‌شاء الله از میان این گفت‌وگوها آنچه که برای مردم خیر و صلاح است، فراهم شود.
رضوانی در پاسخ به دیگر سوال مهر مبنی بر اینکه شما در مجلس دوازدهم، در کدام کمیسیون حضور خواهید داشت گفت: یا در کمیسیون برنامه و بودجه خواهم بود یا کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی.
نامزد راه یافته به دور دوم انتخابات مجلس دوازدهم در پایان درباره به پویش رسانه‌ای با مهر انتخاب کنید، گفت: من معتقدم رسانه‌های خوبی که تعهد حرفهای و انقلابی دارند و خجالت نمی‌کشند که بخواهند مثل همه جای دنیا از نظام مستقر در کشور دفاع کنند، بسیار داریم؛ آن مقداری که من با خبرگزاری مهر آشنا هستم، الحمدالله به صورت حرفهای و متعهدانه با مسائل برخورد می‌کند و امیدوارم توفیقات شما به لحاظ حرفهای، تعهد و نقش‌آفرینی بیشتر، روزافزون شود.
کد خبر 6087841
تصاویر پدر ساواکی مهران غفوریان